Blog – Van transformatiegeweld naar echte beweging

Want dan begint het pas. Hoe doe je dat eigenlijk, onderwijs transformeren? Bij Npuls hebben we daar inmiddels een uitgebreid vocabulaire en instrumentenlijst voor: sleutelteams, stuurgroep, stimuleringsregelingen, sectorvoorzieningen en -perspectieven, BOPSI-adviseurs, DenkTanks, sociocratie en design thinking. Er wordt een doordacht apparaat ingericht dat die transformatie op gang moet helpen en voor blijvende verandering in het onderwijs moet zorgen.

Toch is al dat transformatiegeweld – want voor de buitenstaander is het soms ook overweldigend – geen garantie voor succes. Je kan een geoliede machine bouwen, maar die werkt pas als iemand hem aanzet en brandstof toevoegt. Anders komt er geen beweging. Sterker nog, zo’n apparaat kan zelfs verandering ophouden of tegenwerken.

Ik moest daaraan denken toen ik Een wereld van gemeenschappen van stadmaker Floor Ziegler en Teun Gautier las. Dit boek gaat in zekere zin ook over transformaties: het bouwen van gemeenschappen in wijken waar een sociaal weefsel ontbreekt. Het laat zien dat verandering begint op straat. Door je oren en ogen open te houden en met mensen in gesprek te gaan. Door echt te luisteren en creatieve oplossingen te zoeken.

Een van de meest inspirerende voorbeelden uit het boek vond ik dat van een stadmaker die een stadsstrand wilde beginnen op een verlaten kade in het havengebied. De bestemming van dat gebied was ‘industrie’. Een stadsstrand paste daar dus niet in. De wethouder die hierover moest beslissen had op basis van het bestemmingsplan het idee kunnen afwijzen. Maar dat deed hij niet. Hij zei: “Dan maken we er een zandopslag met bezoekmogelijkheid van.” En toen kon het wel.

Hoewel het boek natuurlijk over iets anders gaat dan de transformatie van het onderwijs, kan het ons wel helpen. De voorbeelden van Floor laten zien dat het uitblijven van verandering vaak niet ligt aan gebrek aan middelen of goede wil. We zien dat bij Npuls bijvoorbeeld met stimuleringsregelingen. Ondanks alle goede bedoelingen bereiken ze kleine instellingen vaak niet, omdat die niet vanzelfsprekend de middelen of mensen hebben om een aanvraag te doen. De regeling is er, de behoefte is er, toch komt het niet vanzelf bij elkaar. Stimuleringsregelingen zijn zeker waardevol, maar ze vragen soms extra inzet om echt effectief te zijn.

We zien gelukkig ook voorbeelden waar alles wél samenkomt. Kijk maar naar de ontwikkeling van EduGenAI, het Nederlandse platform waarmee we bouwen aan een veilige en verantwoorde toepassing voor generatieve AI in het vervolgonderwijs. Iedereen zag de noodzaak om snel te veranderen. Daarom ging de introductie niet zoals gebruikelijk van een bestuurs- naar een tekentafel naar een ontwikkelstraat. We zien wat er mogelijk is als er een gemeenschap is met hetzelfde ideaal. Het lukte doordat instellingen, bestuurders, CIO’s, juristen en vakmensen dezelfde urgentie voelden en uit zichzelf hun hulp aanboden. In plaats van de gebruikelijke procedure van drie jaar proberen we EduGenAI nu in de helft van de tijd tot een dienst voor het vervolgonderwijs te maken.

Dit voorbeeld laat zien dat een apparaat je kan helpen, maar dat het soms toch op creativiteit en durf aankomt om iets voor elkaar te krijgen. Dat soms een vergunning ook achteraf geregeld kan worden. Dat een apparaat ook juist versnelling kan brengen als mensen elkaar weten te vinden.

Het boek zette me aan het denken over Npuls en mijn eigen rol daarin. Transformaties starten niet door een pennenstreek onder een convenant, een goede subsidieregeling of mooi visiestuk. Ze starten omdat mensen van vlees en bloed een stap naar voren durven te zetten en zich met elkaar verbinden. Soms helpt het dan als er wethouders zijn die het systeem niet alleen uitvoeren, maar het ook durven bevragen. Die mogelijkheden zien om van de regels af te wijken als een idee echt de moeite waard is. Dus als jij ergens zo’n zandopslag ziet – een plek vol potentie die net buiten het bestemmingsplan valt – nodig me dan uit. En stel me de vraag: ‘Hoe kunnen we dit wél mogelijk maken?’